Nederland herdenkt in deze tijd, in aanloop tot de herdenkingen op 4 mei, dat het 70 jaar geleden is dat velen in ons land aan het eind van de Tweede Wereldoorlog slachtoffer werden van wat de geschiedenis in is gegaan als de Hongerwinter. Wat niet iedereen weet is dat er ook in Zon en Schild veel slachtoffers waren te betreuren.
Naast de algemene voedselschaarste was de voedselvoorziening in Zon en Schild, op het laatst ook door oorlogshandelingen vlak in de buurt, in de laatste maanden van de oorlog ernstig bemoeilijkt. Bovendien was de instelling in die tijd overvol - 1600 patiënten in plaats van het normale aantal van 600 - doordat er ook veel patiënten uit andere psychiatrische instellingen waren ondergebracht. Daar kwam nog bij dat de Duitsers enkele paviljoens gevorderd hadden. Door de voedselschaarste in de laatste maanden van de oorlog overleden in Zon en Schild minstens 250 patiënten aan de gevolgen van ondervoeding. Een gruwelijk feit dat pas 10 jaar geleden en nog wel tamelijk toevallig aan de vergetelheid ontrukt werd.
Tijdens haar onderzoek naar de geschiedenis van de psychiatrische verpleegkunde in Nederland stuitte onderzoekster Cecile aan de Stegge op een rapport van de gezondheidsdienst van de geallieerde strijdkrachten met daarin de bevindingen van een bezoek dat de dienst op 10 mei 1945 aan Zon en Schild bracht. In het rapport staat onder meer dat in Zon en Schild patiënten in zeer slechte conditie waren aangetroffen en dat daar in de laatste 4 maanden van de oorlog 250 patiënten ten gevolge van ondervoeding waren overleden. In een lezing die Cecile in 2005 hield ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van Zon en Schild maakte zij hiervan melding. Tot die tijd was over het drama dat zich hier destijds afspeelde niets (meer) bekend.
Kennelijk was deze geschiedenis de weg gegaan van veel oorlogsdrama's: overlevenden probeerden de gruwelijkheden te vergeten en gingen hard werken aan de wederopbouw. Na het bekend worden van de inhoud van de rapportage van de geallieerde gezondheidsdienst was het natuurlijk belangrijk om na te gaan of er in de archieven van Zon en Schild feitenmateriaal te vinden was dat dit kon bevestigen. Dat was niet gemakkelijk, want dossiers uit die tijd waren er niet meer en bestuursverslagen en dergelijke over deze periode gaven onvoldoende duidelijkheid. Toch lukte het archiefmedewerker Hen Oskam om aan de hand van bewaarde overlijdensgegevens zoveel boven water te halen dat met zekerheid vastgesteld kon worden dat het om minstens 250 overleden patiënten uit die korte periode moet zijn gegaan.
Vervolgens werd naar mogelijkheden gezocht om deze geschiedenis en de vele slachtoffers blijvend te gedenken. Besloten werd om daartoe een gedenksteen op te richten. Op 24 maart 2009 werd de gedenksteen geplaatst op het terrein van Zon en Schild, bij de Gedachtenisruimte, dat is de (algemene) herdenkingsplek die twee jaar daarvoor tot stand was gekomen. Bovendien kreeg dit drama van de Hongerwinter in Zon en Schild, dankzij het feit dat in die tijd net een start gemaakt was met 4 mei herdenkingen bij de Gedachtenisruimte, naast de tastbare herinnering van de gedenksteen ook een vast moment waarop erbij kan worden stilgestaan.
Jos van Manen/museum Zon en Schild/29 maart 2015
tekst op de gedenksteen:
IN DE LAATSTE MAANDEN VAN
DE TWEEDE WERELDOORLOG
OVERLEDEN IN ZON & SCHILD
TENMINSTE 250 PATIËNTEN DOOR
ONDERVOEDING EN UITPUTTING
HIERMEE GEDENKEN WIJ HEN
EN DEZE DRAMATISCHE
PERIODE IN DE GESCHIEDENIS
VAN DEZE PLEK
RAAD VAN BESTUUR SYMFORA GROEP
DIRECTIE MEDEWERKERS EN
PATIËNTEN VAN DE LOCATIE ZON & SCHILD